بنا به گفته خود استاد؛ تاریخ را می توان در میان متن اشعار شجریان جست و جو کرد. استاد محمد رضا شجریان زاده ۱ مهر ۱۳۱۹ و درگذشته ۱۷ مهرماه سال ۱۳۹۹ است. او در میان طرفدارانش با نام خسرو آواز ایران شناخته می شود. شاید به جرئت بتوان از او به عنوان یکی از تاثیرگذارترین و البته محبوب ترین خوانندگان عصر حاضر یاد کرد.
یکی از پررنگ ترین نقاط قوت در خصوص محمدرضا شجریان انتخاب شعر است. او بسیاری از اشعار گم شده در تاریخ را با صدای خود ماندگار و بسیاری از اشعار ماندگار را با آواز دلنشین خود جاودان کرده است.
بیشتر بخوانید: چه طور شاهنامه بخوانیم؟
شعر مرغ سحر محمد رضا شجریان
حتی افرادی که با موسیقی محمد رضا شجریان آشنا نباشند، مرغ سحر او را شنیده اند. این آهنگ یکی از پرطرفدارترین و مشهورترین ترانه های شجریان است.
نخستین بار این تصنیف سروده محمد تقی بهار را مرتضی نی داوود در سال ۱۳۰۶ اجرا کرد. محمد تقی بهار این شعر را پس از پایان جنبش مشروطه و به تخت نشستن رضا خان سروده بود.
جالب است بدانید که تصنیف مرغ سحر از جایگاه خاصی در موسیقی ایرانی برخوردار است. خوانندگان بسیار زیادی این تصنیف را بنابر سلیقه و یا شرایط سیاسی اجتماعی حاکم در آن زمان خوانده اند. اما شاید هیچ اجرایی پرطرفدارتر و محبوب تر از اجرای محمد رضا شجریان نباشد به طوری که نام او به شکلی زیبا در تار و پود این شعر تنیده شده است.
مرغ سحر ناله سر کن
داغ مرا تازه تر کن
زآه شرر بار این قفس را
برشکن و زیر و زبر کن
بلبل پربسته ز کنج قفس درآ
نغمه آزادی نوع بشر سرا
وز نفسی عرصه این خاک توده را
پر شرر کن
ظلم ظالم, جور صیاد
آشیانم داده بر باد
ای خدا ای فلک ای طبیعت
بی تو به سر نمی شود
این مصرع از مولوی عنوان یکی از زیباترین آلبوم های محمد رضا شجریان با آهنگسازی حسین علیزاده است. این آلبوم در سال ۱۳۸۱ منتشر شد و گفتنی است که نامزد جایزه گرمی شده است.
در این آلبوم حسین علیزاده علاوه بر آهنگساز نوازندگی تار را نیز برعهده داشته است. از نوازندگی کمانچه کیهان کلهر و هم صدایی همایون شجریان نیز می توانید در این آلبوم لذت ببرید.
بی همگان به سر شود بی‌تو به سر نمی‌شود
داغ تو دارد این دلم جای دگر نمی‌شود
دیده عقل مست تو چرخه چرخ پست تو
گوش طرب به دست تو بی‌تو به سر نمی‌شود
جان ز تو جوش می‌کند دل ز تو نوش می‌کند
عقل خروش می‌کند بی‌تو به سر نمی‌شود
خمر من و خمار من باغ من و بهار من
خواب من و قرار من بی‌تو به سر نمی‌شود
جاه و جلال من تویی ملکت و مال من تویی
آب زلال من تویی بی‌تو به سر نمی‌شود
عشق داند
عشق داند نام آلبومی موسیقی با صدای محمد رضا شجریان و تار محمد رضا لطفی است. نام این آلبوم از تصنیف نخست آن برداشته شده است.
عاقلان نقطه پرگار وجودند ولی عشق داند که در این دایره سرگردانند
این شعر نخستین بار در اواخر سال ۱۳۵۹ در سفارت آلمان با نام عشق داند و یا کنسرت ابوعطا اجرا شد ولی به طور رسمی در سال ۱۳۷۶ منتشر شده است.
در نظربازی ما بی‌خبران حیرانند / من چنینم که نمودم دگر ایشان دانند
عاقلان نقطه پرگار وجودند ولی / عشق داند که در این دایره سرگردانند
جلوه‌گاه رخ او دیده من تنها نیست / ماه و خورشید همین آینه می‌گردانند
عهد ما با لب شیرین‌دهنان بست خدا / ما همه بنده و این قوم خداوندانند
مفلسانیم و هوای می و مطرب داریم / آه اگر خرقه پشمین به گرو نستانند
بت محبوب من
بت محبوب من از آلبوم رنگ های تعالی؛ شعری است منسوب به نظامی گنجوی. محمد رضا شجریان این تصنیف را با برادران پورناظری و نوازندگانی از سراسر دنیا و سازهایی که بسیاری از آن ها ابداعی خود استاد بوده اند، اجرا کرده است. این مجموعه نخست به صورت کنسرت برگزار شد و ضبط استودیویی آن نیز به صورت اینترنتی منتشر شد.
نکته جالب درباره شعر این است که در هر بیت، مصرع دوم برعکس شده مصرع اول است.
رفته به سفر یارم یارم به سفر رفته
ایدل چه کنم تنها تنها چه کنم ای دل
دلبر صنمی شیرین شیرین صنمی دلبر
آذر به دلم بر زد برزد به دلم آذر
کرم نما و فرود آ
رواق منظر چشم من آشیانه توست / کرم نما و فرود آ که خانه خانه توست
این شعر از حافظ است و استاد شجریان آن را به همراه بزرگانی دیگر در یک تصنیف ۲۷ دقیقه در مرقد حافظ اجرا کرده اند. این خاطره مربوط به سال ۱۳۴۹ و جشن هنر شیراز است. نسخه قدیمی این تصنیف را می توانید در آپارات ببینید. از دیگر افرادی که به همراه استاد در اجرای این تصنیف نقش داشتند می توان به علی اصغر بهاری (کمانچه)، لطف اله مجد(تار)، حسن ناهید(نی) و رضا صیرفى (تمبک) اشاره کرد.
رواق منظر چشم من آشیانه توست
کرم نما و فرود آ که خانه، خانه توست
به لطف خال و خط از عارفان ربودی دل
لطیفه‌های عجب زیر دام و دانه توست
دلت به وصل گل ای بلبل صبا خوش باد
که در چمن، همه گلبانگ عاشقاه توست
علاج ضعف دل ما به لب حوالت کن
که این مفرح یاقوت در خزانه توست
به تن مقصرم از دولت ملازمتت
ولی خلاصه جان، خاک آستانه توست
من آن نیم که دهم نقد دل به هر شوخی
در خزانه به مهر تو و نشانه توست
یوسف گم گشته
یکی از قدیمی ترین آوازهای استاد شجریان یوسف گم گشته است. آهنگسازی این قطعه را مرحوم فرامرز پایور برعهده داشته است. این آلبوم یکی از کمتر شنیده شده های استاد محمد رضا شجریان است و شاید کمتر کسی از حتی طرفداران استاد، آن را شنیده باشد. برای شنیدن آن می توانید اینجا کلیک کنید.
یوسف گم گشته بازآید به کنعان غم مخور
کلبه احزان شود روزی گلستان غم مخور
ای دل غمدیده حالت به شود دل بد مکن
وین سر شوریده باز آید به سامان غم مخور
گر بهار عمر باشد باز بر تخت چمن
چتر گل در سر کشی ای مرغ خوشخوان غم مخور
دور گردون گر دو روزی بر مراد ما نرفت (نگشت)
دائما یکسان نباشد حال دوران غم مخور
اگر به طرح های شعروگرافی علاقمند هستید می توانید با کلیک بر روی هر عکس محصولات مربوط به آن را ببینید.